| PROJEKT M17 wszystko o projekcie |
| Na początek informacja o tym co to jest, z czym to się je i jak smakuje. "KOMUNIKAT Polskiego Związku Krótkofalowców NR 35/2022 z dnia 31 sierpnia 2022 r. (wakacyjny) 10. Projekt M17 /Mokotowska 17/ Warto zainteresować się projektem M17 i przetestować go u siebie. Dziś mam okazję porozmawiać z Wojtkiem SP5WWP o krótkofalarstwie oraz projekcie, który wzbudza coraz większe zainteresowanie. SP5WWP: Czołem! Bardzo cieszę się z możliwości przedstawienia projektu M17 Czym jest M17? Gdybyś miał przybliżyć go krótkofalowcom, którzy do dzisiaj nie śledzili tego projektu... SP5WWP: M17 to przede wszystkim otwarta, darmowa specyfikacja trybu łączności cyfrowej. Pomysł na utworzenie projektu powstał na przełomie 2018 i 2019 roku w klubie krótkofalarskim SP5KAB w Warszawie. Jako rozszerzenie naszej działalności, tworzymy również urządzenia (również na otwartej licencji) wspierające nasz tryb. Zarówno dokumentacja protokołu jak i wszystkie schematy i projekty płytek są dostępne na naszym GitHubie. M17 umożliwia transmisję głosu i danych. Jest oparty o modulację 4FSK znaną z m.in. DMR i NXDN. Szerokość pasma jednego kanału to 9 kHz (mamy tylko jedną szczelinę czasową, korzystamy z FDMA). Co go wyróżnia? SP5WWP: Jest kilka aspektów, które odróżniają M17 od pozostałych trybów. Najważniejszym według nas jest fakt, że korzystamy z otwarto źródłowego kodeka Codec 2 opracowanego przez Davida Rowe, VK5DGR. Jest to krótkofalowiec z Australii, laureat nagrody ARRL Technical Innovation Award z 2012 roku - właśnie za opracowanie wspomnianego kodeka. Prace nad nim rozpoczęły się jeszcze w 2009 roku, chociaż korzenie kodu źródłowego sięgają lat 90. Nie mniej ważnym wyróżnikiem M17 jest brak konieczności rejestracji i przydzielania użytkownikom ID (tak jak w popularnym w Polsce trybie DMR). W M17 identyfikatorem użytkownika jest jego znak wywoławczy. Jeśli jest unikalny w skali światowej, to dlaczego go nie użyć? Projekt nie jest zależny od żadnego z producentów sprzętu krótkofalarskiego. M17 jako jedyny wspiera łączenie reflektorów korzystając z IPv6. No i na koniec - projekt powstał w Polsce z mojej inicjatywy. Na jakim etapie jesteście dziś? Tylko koncepcja? Pierwsze eksperymenty? SP5WWP: Przez kilka ostatnich lat, dążąc do realizacji celu stworzenia trybu cyfrowego, nawiązałem wiele znajomości z krótkofalowcami z całego świata, przede wszystkim z USA, Niemiec, Włoch i Australii. Udało nam się stworzyć dokumentację (około 60 stron) opisującą dokładnie m.in. proces kodowania i dekodowania strumienia zawierającego mowę jak i danych pakietowych. Oprócz naszych własnych "subprojektów", z naszej specyfikacji korzysta OpenRTX, MMDVM, SDRAngel, OpenWebRX, SDR++ i inni, więc można tu mówić o sukcesie na polu implementacji protokołu. Na świecie istnieje ponad 130 reflektorów M17. W Polsce mamy co najmniej jeden, o którego istnieniu wiem. Jak dotąd żaden producent nie zdecydował się na dodanie trybu M17 do jakiegokolwiek z urządzeń. Dla "użytkownika końcowego" jednym z rozwiązań jest skorzystanie z modemu Module17. Umożliwia on skorzystanie ze zwykłego radia z wejściem 9600 bps do pracy w M17. Inną możliwością jest modyfikacja i podmiana oprogramowania jednego z radiotelefonów wspieranych przez OpenRTX. Jest to proces nieco trudniejszy, ale jak najbardziej wykonalny w amatorskich warunkach domowych. Oprócz tego wszystkiego M17 pojawiło się również jako artykuł na Wikipedii w kilku językach. Brzmi ciekawie. Obecnie używam DMR, dlaczego M17 może mnie zainteresować? Jakość dźwięku czy odczuje tu jakieś różnice? Co z zasięgiem? SP5WWP: Jakość dźwięku to bardzo subiektywna sprawa, dla mnie jest co najmniej porównywalna. Zapisy dźwięku z M17 są dostępne dla Czytelników na naszym kanale na YouTube. Zasięg jest fenomenalny - w zeszłym roku kolega Tomek SP5LOT wypuścił balon z beaconem M17 (kilkanaście miliwatów mocy). Dało się go odebrać i poprawnie zdekodować na olsztyńskim WebSDRze z odległości ponad 250 km. Jest to zasługa zastosowanego silnego kodowania korekcyjnego. Wydaje mi się, że krótkofalarstwo nie powinno korzystać z opatentowanych i chronionych prawami własności intelektualnej rozwiązań. Jednym z nich jest kodek AMBE(+) znany z DMR. Powstaje na świecie spory ruch. Rozważając o M17, warto również zauważyć bliźniaczy projekt FreeDV. Wykorzystuje on ten sam kodek, ale z dużo niższą -przepustowością. W odróżnieniu od M17 jest to tryb przeznaczony do pracy jako substytut modulacji SSB - świetny do pracy na KFie, stosowany również na QO-100. Złośliwi powiedzą, że to całkowita nisza. Jednak inni dostrzegają potencjał... i jest o was coraz głośniej! ARRL nagrodził Cię w ramach rocznej nagrody za innowacje techniczne. Prowadzicie liczne prezentacje jak choćby ta ostatnia na Politechnice w Milanie. Sam uczestniczyłem we wcześniejszej podczas Virtual Ham Expo. W ramach programu Shaping the Future IARU zespół 1&3 wskazywał was w ramach jednej z kilku swoich rekomendacji. Status programu prezentował Sylvain F1GKR podczas ostatniego HAM RADIO w Friedrichshafen. Więc jak to jest? SP5WWP: Krótkofalarstwo jest bardzo szerokim hobby. Dla każdego znajdzie się tu miejsce. Dla jednych całym światem są konstrukcje lampowe i CW/SSB. Dla mnie jest to M17. Tych "złośliwych" nikt do niczego nie zmusza. Kiedyś niszą był dowolny tryb cyfrowy, a chyba każdy widzi, czym są one teraz. Wspomniałeś, że mogę zaadaptować już posiadane radio? Możesz opowiedzieć, co należy zrobić? SP5WWP: Radiotelefony, które kwalifikują się do przeróbki, nie były bardzo mocno popularne w Polsce. Mam tu na myśli TYT MD-380, Retevis RT-3 i podobne konstrukcje, niektóre wodoszczelne. Modyfikacja sprzętu zwykle polega na wylutowaniu kilku elementów pasywnych i wlutowaniu jednej lub dwóch zworek z cienkiego drucika. Cała procedura dla wprawionej osoby zabiera około 25 minut. Po (lub przed) takiej modyfikacji należy podmienić oprogramowanie w radiu. Gotowe! Dokładny opis modyfikacji i przeflashowania wspieranych urządzeń dostępny jest na stronie projektu OpenRTX. Gdzie najlepiej skierować pierwsze kroki? SP5WWP: W zależności od posiadanego sprzętu (radiotelefony do przeróbki, SDR z możliwością nadawania, radio z trybem 9600 bps itd.) można próbować swoich sił w nadawaniu i odbiorze M17. Dla Czytelników z okolic Warszawy pewnym ułatwieniem może być obecność w eterze beacona M17 oznaku SR5MS zlokalizowanego w Nowym Dworze Mazowieckim na kominie Zakładu Energetyki Cieplnej na wysokości 148 m nad poziomem gruntu. Polecam dołączyć do naszego kanału na Matrixie i Discordzie (są ze sobą połączone). Mamy tam również polskojęzyczny kanał. Obecnie to międzynarodowy projekt. Jak wygląda wasz Zespół? SP5WWP: Trzonem zespołu są cztery osoby: ja, Steve Miller KC1AWV, Ed Wilson N2XDD i Mike W2FBI. Jesteśmy odpowiedzialni za kontakty z różnymi organizacjami na całym świecie, reprezentowanie, organizowanie i branie udziału w zlotach itd. Nie utworzyliśmy do tej pory osobowości prawnej w żadnym kraju. W sierpniu bieżącego roku zostałem członkiem komitetu technicznego FreeDV, co pozwoli na ukierunkowanie i uporządkowanie rozwoju kodeka Codec 2 i jego zastosowań w radioamatorstwie. Jesteśmy aktywni niemal każdego dnia na czacie Matrix/Discord. W każdy piątek o godzinie 19 czasu polskiego spotykamy się na reflektorze M17-M17 moduł C. Jako projekt jesteśmy bardzo silnie związani z OpenRTX z Włoch. Można powiedzieć, że oni w pewnym sensie odciążają naszych wolontariuszy przygotowując firmware wspierający M17. Pomysł wydaje się nieco szalony. Gdzie i jak to wszystko się zaczęło? Jak wiele rewolucyjnych pomysłów w garażu? SP5WWP: Wszystko miało początek w klubie SP5KAB w Warszawie. Nazwa projektu pochodzi od adresu klubu - Mokotowska 17. Planujemy przygotować do produkcji seryjnej urządzenia natywnie wspierające M17 tj. Module17, Mini17 (radiotelefon ręczny), Mobile17 (radiotelefon mobilowy). W ramach naszych zainteresowań leży łączenie przemienników poprzez łącza satelitarne, wykorzystujące QO-100. Chcemy też rozwijać Codec 2. W planach jest też publikowanie artykułów w QEX, TAPR DCC i innych mediach. To musi zajmować sporo czasu. Masz jeszcze czas na to żeby usiąść do radia i zrobić QSO? SP5WWP: A znasz takie przysłowie: "szewc bez butów chodzi"? FT8 zmieniło krótkofalarstwo. Myślisz, że M17 też może? SP5WWP: Niestety opinie co do FT8 i jego wpływu na krótkofalarstwo są podzielone. Sam tryb wywołał sporą fragmentację w środowisku radioamatorskim. Według mnie M17 ma całkiem inne oddziaływanie. Przejście do całkowicie otwartych i darmowych rozwiązań jest przyszłością krótkofalarstwa. Znajdowanie dla nich zastosowań pozostawiamy użytkownikom. Dodatkowe informacje dla zainteresowanych na www.m17project.org. Bezpośredni kontakt do Wojtka znajdziecie na qrz.com Info. Krzysztof SP5E " |